نخ زیر لثه چیست؟

نخ زیر لثه نوعی نخ دندان بوده که برای عقب کشیدن لثه از آن استفاده می گردد. به طور معمول هنگامی که دندانپزشک برای چسباندن روکش، دندان را تراش می ‌دهد، یک قطعه نخ به نام نخ زیر لثه (retraction cord) یا نخ دندان زیر لثه ‌ای (gingival retraction cord) بین دندان و لثه قرار می‌دهد. نخ زیر لثه ای یا رترکشن کورد ابزار خاصی در دندانپزشکی است که معمولا برای آماده کردن دندان جهت ترمیم هایی مانند روکش های تمام سرامیکی و لمینت دندان مورد استفاده قرار می گیرد. هنگامی که دندانپزشکان دندان ها را برای ترمیم ثابت مانند تاج، بریج یا حتی روکش آماده می کنند، باید بخشی از بافت دندان را بردارند. در این فرایند نخ دندان زیر لثه ای با ملایمت در زیر لبه های لثه، سالکوس و اطراف دندان تحت درمان قرار داده می شود تا برای روکش، بریج، لمینت و سایر ترمیم های دندانی آماده شود.

سالکوس به شیار کوچک بین دندان و لثه احاطه کننده آن گفته می شود؛ معمولا پلاک در این ناحیه جمع شده و باعث مشکلات متعددی برای سلامت لثه و دندان می گردد. برای دستیابی به جابجایی لثه با ضربه کم، نخ زیر لثه قابل ‌اعتمادترین و مطمئن ترین ابزار در مورد کنترل فرورفتگی لثه ناشی از قالب‌گیری است. یک مطالعه نشان می دهد که حداقل عرض شکاف 0.20 میلی متر برای دقت ثابت و قالب گیری بدون نقص مورد نیاز است و حداقل زمان در شیار برای رسیدن به این بعد 4 دقیقه است. چندین دستورالعمل برای پیش‌بینی سطوح حاشیه لثه بعد از ترمیم و سلامت پریودنتال پس از آماده‌سازی، پس کشیدن لثه و برداشتن قالب وجود دارد. این دستورالعمل ها باید در مرحله تشخیصی و قبل از قرار ملاقات ترمیمی در نظر گرفته شوند زیرا می توانند پس از آماده سازی، قالب گیری و قرار دادن ترمیم، پریودنتیوم پایدار و سالمی را برای بیمار فراهم کنند. اندازه گیری در ناحیه صورت و بین پروگزیمال دندان آماده نشده می تواند طبقه بندی قابل پیش بینی را ارائه دهد. این پوزیشن های تاج استخوانی را می توان به سه دسته طبیعی، پایین و بالا تقسیم کرد:

• برای وضعیت طبیعی تاج، این دو اندازه گیری برای دندان های قدامی باید تقریباً 3 میلی متر در صورت و 4 میلی متر در اینتر پروگزیمال در صورت وجود دندان های مجاور باشد و این رابطه تقریباً در 85 درصد بیماران رخ می دهد.
• هنگامی که عمق تاج استخوانی تا لبه لثه بیشتر از این اندازه‌ها باشد، در نظر گرفته می‌شود که تاج استخوانی پایین باشد که تقریباً در 13 درصد از بیماران رخ می‌دهد.
• اگر اعماق کمتر از این اندازه‌ها باشد، وضعیت تاج بالا در نظر گرفته می‌شود که در 2 درصد بیماران رخ می‌دهد.

در وضعیت تاج استخوانی نرمال، کمپلکس لثه پس از دستکاری بافت و قالب گیری به یک رابطه تاج طبیعی برمی گردد. با این حال، در یک رابطه تاج بالا، دستکاری ضربه‌ای و قرار دادن حاشیه ‌های آماده‌سازی زیر لثه، ترمیم قطعی را خیلی نزدیک به تاج استخوانی قرار می‌دهد و باعث ایجاد نقض در عرض بیولوژیکی می‌شود. وضعیت تاج پایین با یک بیوتیپ نازک، ناپایدارترین وضعیت بالینی در نظر گرفته می شود و می تواند بیشترین تنوع را در موقعیت نهایی لثه ایجاد کند. برای نتایج ترمیمی بهینه، موقعیت تاج استخوانی پایین و بالا باید در مرحله تشخیصی شناسایی شود و قبل از درمان ترمیمی از طریق درمان استخوانی و یا ارتودنسی اصلاح شود. بنابراین، در طول جابجایی لثه، اندازه و تعداد نخ دندان زیر لثه ای باید با توجه به موقعیت تاج استخوانی و بیوتیپ بافت اصلاح شود. استفاده از تکنیک تک نخ در موقعیت های تاج بالا و پایین و تکنیک دو نخ در موقعیت های تاج معمولی پیشنهاد می شود.

در پروتز، نخ دندان زیر لثه رایج‌ترین روشی است که برای جابجایی بافت برای قالب‌گیری استفاده می‌ شود و انواع مختلفی از نخ ها و محلول ‌های شیمیایی موجود است. بیشتر نخ ‌ها از ترکیب‌ های پارچه ‌ای مختلف از جمله پشم، ابریشم، پنبه و الیاف مصنوعی ساخته می ‌شوند که به هم تابیده یا بافته می‌شوند. نخ ها را نیز می توان به صورت نرم یا فشرده تشخیص داد. تارهای نرم به راحتی در موقعیت قرار می گیرند و ظرفیت بالایی برای جذب مایعات لثه یا محلول های شیمیایی دارند، اما می توانند به راحتی در حین قرارگیری و برداشتن شکسته شوند و در تماس با مایعات جمع کننده متلاشی شوند. نخ زیر لثه فشرده جابجایی افقی بهتری را ارائه می ‌دهند، کمترین انحطاط ناشی از مایعات پس‌کشی را نشان داده و کمتر مستعد شکستن هستند، اما قرار گرفتن و جذب حداقل مایعات لثه یا پس‌کشی دشوار است.

انواع نخ زیر لثه

کار کردن روی لثه به دلیل بافت آن بسیار حساس بوده و به همین دلیل دندانپزشک هنگام کار باید بسیار محتاط باشد تا اشتباهی رخ نداده و در نتیجه درمان موثری صورت گیرد. استفاده از نخ زیر لثه ای و نوع آن، به عنوان یکی از ابزاری هایی که مستقیما با لثه بیمار سر و کار دارد و از سمت دیگر گاهی باعث تحریک، التهاب و حتی خونریزی لثه می گردد، بسیار حائز اهمیت است در ادامه به معرفی انواع نخ زیر لثه پرداخته می شود:

• Twisted cords: این نوع نخ قدیمی ترین نوع مورد استفاده در دندانپزشکی هستند. این ها از دو یا سه نخ به هم پیچیده تشکیل شده اند. نخ های پیچ خورده به راحتی وارد می شوند و نخ های بزرگتر را می توان به صورت دو طناب کوچکتر جدا کرد. با این حال، نخ ها به راحتی در حین قرار گرفتن از هم جدا می شوند و می توانند در حین آماده سازی در rotating bur گره بخورند.

• braided cords: تارهای بافته شده آنقدر محکم بافته شده اند که جدا کردن نخ ها غیرممکن است. این طناب‌ها بسیار پایدار هستند، در هنگام قرارگیری دست نخورده باقی می‌مانند، با فرزهای الماسی چرخان گره نمی ‌خورند یا پاره نمی ‌شوند و در دو نوع هستند: هسته جامد و هسته توخالی. نخ با هسته جامد حجم بیشتر و جمع شدن افقی بیشتری از خود نشان می دهند، اما سفت تر هستند و قرار دادن آن ها دشوارتر است. طناب ‌های دارای هسته ‌های توخالی انعطاف‌پذیری بیشتری دارند و راحت‌تر قرار می‌ گیرند، اما حجم کمتری دارند و جابجایی افقی کمتری از خود نشان می ‌دهند. برخی از مدل های نخ زیر لثه ای braided حاوی سولفات آلومینیوم بوده و همچنین دارای ویژگی انعقادی و انقباضی بافت های لثه می باشند. نوع دیگر نخ زیر لثه (Sil-Trax Plus) حاوی فنول سولفانات روی و  همچنین هیدروکلراید اپی نفرین است که برای انعقاد سریع خون بوده و بدون عوارض است و در 4 مدل با ضخامت های  00،0،1،2 وجود دارد و از سمت دیگر مدل Sil-Trax Epi آغشته به هیدروکلراید اپی نفرین بوده و برای انقباض بافت ها و نیز برای انعقاد خون بسیار عالی می باشد و در 4  مدل با ضخامت های  00،0،1،2 ساخته شده است.

• knitted cords: این مدل نخ زیر لثه ای بدون نخ مرکزی به هم گره می خورند. آنها به راحتی فشرده می شوند، نمی شکنند، محلول های شیمیایی را 2.5 برابر بیشتر از سایر انواع طناب ها نگه می دارند، و در حین آماده سازی در فرزهای الماس چرخان گره نمی خورند. با این حال، آنها به راحتی در حین آماده سازی بریده می شوند و به دلیل اینکه راحت تر فشرده می شوند، انقباض لثه کمتری را ارائه می دهند. این نوع نخ زیر لثه بدون مواد افزودنی است و با قابلیت جذب اپی نفرین و سایر مواد انعقادی، دارای 6  نوع ضخامت متفاوت 000،00،0،1،2،3 می باشد. 

مزایای استفاده از نخ دندان زیر لثه ای

• به وسیله نخ دندان زیر لثه می توان لبه ‌های دندانی را که تراش ‌داده شده و در اطراف و زیر لثه قرار گرفته اند، به شکل کامل درون قالب قرار داد.
• انواع نخ  دندانزیر لثه ای به دلیل دارا بودن محلول همودنت و مواد ضد انعقاد خون، می توانند از خونریزی لثه در زمان کار جلوگیری نمایند.
• نخ زیر لثه منجر به جلوگیری از نفوذ خون به درون قالب شده و همچنین باعث می ‌شود تا تراش دادن لمینیت یا هر نوع تراش روکشی که به وسیله دندانپزشک صورت می گیرد، خط‌تراش بسیار دقیق ‌تر و بهتر در قالب جای گرفته و در نتیجه لابراتوار می تواند بهترین مدل کار را بسازد  و به دندانپزشک تحویل دهد.
• یکی دیگر از کاربردهای مهم نخ زیر لثه، افزایش جذب مواد شیمیائی می باشد.
• نخ زیر لثه کمک می‌کند تا دندانپزشک لثه را کمی از دندان دور کند و با جزییات بهتر و دقیق تر کار مدنظر را انجام دهد.
• از نخ زیر لثه می توان هنگام  قالب‌گیری به‌ منظور تهیه کردن روکش و یا پروتز دندانی به منظور کنار زدن لثه ها استفاده کرد.
• انواع نخ زیر لثه که حاوی همودنت هستند به این منظور که علاوه بر منعقدکردن خون در زیر لثه، باعث به وجود آمدن برآمدگی در لثه شده و در نتیجه زمینه را برای قالب‌گیری مناسب تر به وجود می آورند.
• زمانی که دندانپزشک تصمیم داشته باشد تا روکش را بچسباند، ابتدا باید دندان را تراش داده تا اندازه‌ موردنظر به دست آید و سپس شروع به روکش گذاری نماید که برای انجام این کار از نخ دندان زیر لثه ای استفاده می‌ کند تا به راحتی بتواند ادامه کار را پیش ببرد.

سوالات متداول

1. تکنیک double-cord technique selective چیست؟

این روش انتخابی شامل قرار دادن قطعات کوچک نخ با قطر مساوی یا بزرگتر (شماره 0، 1 یا 2) در ناحیه بین پروگزیمال، مستقیماً روی نخ اول، برای جابجایی بیشتر پاپیلاها است. این روش جابجایی افقی انتخابی، برداشت را بدون درگیر کردن بافت ‌های ظریف باکال تسهیل می‌کند.

2. تکنیک double-cord technique چیست؟

تکنیک دو نخ مستلزم قرار دادن نخ زیر لثه دوم با قطر مساوی یا بیشتر (شماره 0، 1 یا 2) مستقیماً روی نخ اول است تا انقباض افقی برای کل محیط دندان آماده شده به دست آید. نخ دوم درست قبل از برداشتن قالب برداشته می شود، در حالی که نخ اول در جای خود باقی می ماند. در 20 ثانیه اول پس از برداشتن نخ دندان زیر لثه، جابجایی افقی بافت نرم تا 35 درصد کاهش می یابد و در 20 ثانیه بعدی، 18 درصد دیگر از فضای جابجایی از بین می رود. بنابراین سرعتی که ماده قالب گیری پس از برداشتن نخ جمع کننده دوم وارد می شود، بسیار مهم است.

3. عمده ترین مشکل استفاده از نخ زیر لثه چیست؟

عمده ترین مشکلی که در کاربرد نخ دندان زیر لثه ای برای بیمار وجود دارد، ایجاد التهاب، تحریک و خونریزی لثه است اما این مشکل موقتی است و کاملا بهبود پیدا می یابد (طی یک هفته). بنابراین استفاده از نخ برای بیماران ضرری ندارد.